Elektrik, enerji sektörünün en vazgeçilmez parçalarından biridir. Günlük hayatta kullandığımız birçok olmazsa olmaz araç gerecin de ülkelerin ekonomilerini çalıştıran tesislerin de kısacası neredeyse medeniyetin olduğu her noktada elektrik temel ihtiyaçlardan biridir. Elektrik enerjisi temel ihtiyaç olduğuna göre ve yaygınlığını da düşündüğümüzde varlığından ziyade, bu enerjinin kalitesinin, erişim kolaylıklarının ve üstüne eklenebilecek hizmetlerin tartışılması gerekir. Dünyada halen çok sayıda ülkede, milyonlar elektrik enerjisi kullanım imkanına sahip değildir fakat Türkiye gibi bir ülkede istisnalar dışında uzun süreli erişim sorunu olması beklenmemelidir.

Elektrik piyasasını anlamak için, piyasanın fiziksel yapısını detaylarıyla görmek gerekir. Bunun için bu birbirine bağlı ağı elektrik üretim, iletim ve dağıtım olmak üzere 3 ana başlığa ayırmak mümkün olacaktır. Elektrik şebekelerinde üretim, iletim ve dağıtım kısımlarında bulunan gerilimler farklıdır. Bu farkın en temel nedeni, büyük coğrafyalara ulaşabilen ağın eş zamanlı olarak üretilip tüketilmesi yani arz ve talep dengesi içinde kalması, hatlarda kaybolan enerjinin en aza düşürülmesi ve standartlara uygun çalışmasıdır. Her aşamadaki geçişlerde enerji ve elektriksel parametreleri ölçmeye yarayan sayaçlar bulunmaktadır.

Elektrik piyasasının ticari yapısına bakıldığında ise, arz tarafında ağırlıklı özel sektörün sahip olduğu çok çeşitli bir yapı önümüze çıkarken, talep tarafında ise piyasada mevzuat olarak açıklık şartları sağlansa da rekabetçi yapı çok kısıtlı kalmıştır. Dağıtım ve perakende şirketlerinin ayrışması ile oluşan rekabetçi yapıda dönemin koşulları ile birbirinden müşteri almak için kullanıcı lehine yaratılan faydalar ile yarışırken, enerji fiyatlarının hızlı yükselmesi ile serbest piyasadan büyük kitleler halinde çıkışlar yaşanmıştır. Burada devlet tarafından desteklenen regüle tarife seçilerek piyasa açıklığının hızla azalması gözlenmiştir.

Elektrik piyasası işletmeleri kısmında ise özel sektörde geçen dönem önemli adımların atıldığı, piyasa çeşitliliğinin arttığı bir dönem olmuştur. Elektrik piyasası faaliyetleri ilk olarak TEAİŞ PMUM bölümünde gerçekleştirilmekteydi. Elektrik piyasaları işletmesi 2013 de yayınlanan yeni Elektrik Piyasası Kanunu ile Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) kurumuna aktarıldı. 18 Mart 2015 tarihinde kurulan EPİAŞ, Gün Öncesi ve Gün İçi Elektrik Piyasaları ile uzlaştırma ve mali işlemleri, dengeleme güç piyasasına ilişkin uzlaştırma faaliyetleri, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizmasının (YEKDEM) işletilmesi ve serbest tüketici işlemlerini yürütmektedir. 2018 yılında faaliyete geçen Spot Doğal Gaz Piyasasının uzlaştırma ve mali işlemleri, dengeleme güç piyasasına ilişkin uzlaştırma faaliyetleri de EPİAŞ kapsamında yürütülmektedir. Piyasa katılımcılarına fiyat riskinden korunma ve geleceğe yönelik fiyat beklentilerini görme imkânı sağlayan Vadeli Elektrik Piyasası (VEP), 1 Haziran 2021 tarihinde işleme açılmıştır. Tüketicilerin kullandığı elektriğin yenilenebilir enerji kaynaklarından üretildiğini garanti eden Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti (YEK-G) Sistemi de 21 Haziran 2021 tarihinde devreye girmiştir.

Bu bölümde, elektrik sektörünün dönüşüm sürecinde emisyon azaltım etkisini yaratmayı amaçlayan veya amaçlanmadan doğal olarak azaltan faaliyetler incelenecektir. Teknolojinin hızla ilerlemesi dönüşmekte olan enerji elektrik sektörüne önemli katkılar sağlamaktadır. Bir yandan dijitalleşen sektör paydaşları bir yandan da hizmet kalitelerini artırmak için yatırımlar yapmaktadırlar. Yatırımlar; enerji iklim değişikliği ve çevresel etkiler gibi konularda sektörünü etkilen gelişmeler yaratmaktadır.

Emisyon azaltımı için elektrik sektöründe incelenebilecek temel alanlar Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı, Elektrikli Araçlar, Kayıpların azaltılması ve Enerji Verimliliği gibi alt kategorilere ayrılarak incelenmiştir.

Tarihsel Süreç

Elektrik enerjisinin geçmişine bakarsak; ülkemizde olarak ilk faaliyet 1902’de Mersin Tarsus ilçesinde 2kW’lık bir dinamo kullanılarak üretilen elektrik ile olmuştur. Günümüzde 2 kW gücün evlerde kullanılan ütülerin birçoğunu bile çalıştırmaya yetmeyecek bir miktar olduğunu söyleyebiliriz. Doğaldır ki, o dönemde günümüzdeki kadar güç gerektiren cihazlar olmadığı düşünüldüğünde, bir üretim tesisi için küçük fakat ülkemiz elektrik enerjisi sektörünü için büyük bir adım olmuştur. Bu niceliğinden çok önemi ön planda olan gelişmeyi yine ülkemizin çok yerinde kurulan santraller ve elektrik enerjisini kullanım alanlarına taşımaya yarayan tesislerin kurumları ile devam edilmiştir.

1926’da alanda ilk özel şirket olan Kayseri ve Çevresi Elektrik Ticareti Anonim Şirketi (KÇETAŞ) faaliyetlerine başlamıştır. Birinci İstişari Enerji Kongresinde hidroelektrik santrallerin kurulmasına karar verilmesi ile DSİ 1953 yılında kurulmuştur. Bunu, 1970 yılında elektrik üretim, iletim ve dağıtım faaliyetlerini tek çatı altında toplayan Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulması izlemiştir. 1993 yılında Türkiye Elektrik Kurumu (TEK), TEAŞ üretim iletim ve TEDAŞ dağıtım olarak ikiye ayrılmıştır. 1926 Türkiye elektrik piyasasının esasları 2001 yılında yürürlüğe giren 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile belirlenmiştir. Bu kanun ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu oluşturulmuş ve TEAŞ şirketi; üretim, iletim ve ticaret faaliyet alanlarını yürütmek üzere 3’e ayrılmıştır. Ardından, 2004 yılında Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi 21 farklı elektrik dağıtım bölgesine ayrılmıştır. 17.03.2004’te Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Stratejisi Belgesi ve 18.05.2009’da Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi yayımlanmıştır. Sektörde yaşanan birçok gelişmenin ardından, yeni ihtiyaçlar doğrultusunda 30.03.2013 tarihinde 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yürürlüğe girmiştir.

2022 yılı sonunda Lisanslı kurulu güç 95.174 MW ve lisanssız kurulu güç ise 8.635 MW olmuştur. Kurulu gücün kaynak bazında dağılımı aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir.

Şekil: 2022 Yılı Sonu İtibariyle Lisanslı (soldaki), Lisanssız (sağdaki) Elektrik Kurulu Gücünün Kaynak Bazında Dağılımı (%) ​(EPDK, 2023)​

Özelleştirmeler ve Piyasa Serbestleşmesi

Elektrik piyasasının serbestleşmesi; elektrik üretim tesislerinin özelleştirilmesi, özel sektörde yeni yapılan tesislerin rekabet ortamı yaratacak kadar artması, elektrik enerjisi ticaretinin gerçekleşeceği piyasaların oluşumu ve son kullanıcılara erişen dağıtım şirketlerinin özelleşmesi ve ardından dağıtım ve perakende olarak ayrılması ile olmuştur.

2004 yılında yayınlanan Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi’nde sektör¸ reformu ve özelleştirmelerden beklenen temel faydalar aşağıdaki gibi sıralanmıştır (YPK, 2004);

1. Elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının etkin ve verimli işletilmesi ile maliyetlerde azalma
2. Elektrik arz güvenliği ve kalitesinin artırılması
3. Dağıtım şebekesindeki teknik kayıpların OECD ülkeleri ortalamalarına ulaştırılması ve kaçak kullanımların önüne geçilmesi
4. Yenileme ve genişleme amaçlı yatırımların özel sektörce yapılarak, kamu kurumlarına yükümlülük getirilmemesi
5. Elektrik enerjisi üretimi ve ticareti faaliyetlerinde oluşacak rekabet yoluyla ve hizmet kalitesinin düzenlenmesiyle sağlanan faydanın tüketicilere yansıtılması

Elektrik üretim tesislerindeki özelleştirmelerde; hidroelektrik santrallerde işletme haklarının devredilmesi yöntemi ve termik santral varlıklarının blok satışı yöntemi kullanılmıştır.

Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun farklı zamanlarda aldığı birçok karar ile kamuda bulunan elektrik üretim santrallerinden bazıları özelleştirme kapsam ve programına alınmasına karar verilmiştir. Bazı HES’lerin “İşletme Hakkının Verilmesi” yöntemi ile özelleştirilmek üzere özelleştirme kapsam ve programına alınması şeklinde kararlar verilmiştir. 

Yerli kömür kaynaklarının ekonomiye kazandırılması projesi çerçevesinde bu kaynaklarının elektrik üretiminde kullanılması amacıyla Enerji Bakanlığı ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından geliştirilen projede Özelleştirme İdaresi Başkanlığı olarak görev alınmaktadır. ETKB ve EÜAŞ ile koordineli çalışmaktadır.

Özelleştirmeler ve özel sektör tarafından tesis edilen elektrik üretim santralleri ile Lisanslı elektrik üretimindeki mülkiyet dağılımındaki son durum aşağıdaki gibi oluşmuştur:

Şekil: 2022 Yılı Lisanslı Elektrik Üretiminin Kuruluşlara Göre Dağılımı (%) ​(EPDK, 2023)​

Elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesinde İşletme Hakkı Devrine dayalı satış modeline dayalı ilerlenmiştir (TEDAŞ, 2009). Özelleştirilen dağıtım şirketleri, dağıtım lisansına sahip olduğu bölgedeki bu tesislerin işletilmesinin ve ticari faaliyetlerin sorumlusu haline gelmiştir. Dağıtım varlıklarının mülkiyeti TEDAŞ’a ait olarak kalması modelin önemli parçalarından biridir. İşletme devrini alan dağıtım şirketleri de Elektrik Piyasası Kanunu’nda belirlendiği gibi, EPDK tarafından verilen dağıtım lisansı ile tekel olarak çalışmaktadır. Özelleşme faaliyetlerinin ardından, dağıtım şirketleri dağıtım ve perakende alanları olmak üzere iki ayrı şirkete ayrılmıştır. Böylece daha rekabetçi ve hizmet kalitesi artırılmış bir elektrik piyasası hedeflenmiştir. Dağıtım ve perakende ayrışmasından sonra genel anlamda sorumluluk paylaşımı; dağıtım şirketinde teknik kısım fiziki şebekenin işletilmesi ve perakende şirketlerinin de ticari faaliyetleri yapması şeklinde oluşmuştur. Dağıtım şirketi belirlenen bir bölgede elektrik dağıtımı ile iştigal eden tüzel kişi, ticari faaliyetleri yerine getiren perakende şirketleri dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin hukuki ayrıştırması kapsamında kurulan veya son kaynak tedarik yükümlüsü olarak Kurul tarafından yetkilendirilen tedarik şirketini ile elektrik enerjisi veya kapasiteyi sağlayan üretim şirketleri ile tedarik lisansına sahip şirketi olarak 6446 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda belirtilmiştir. Bu kapsamda yapılan faaliyetler de, elektrik enerjisinin ve/veya kapasitenin toptan ve/veya perakende satılması, ithalatı, ihracatı ve ticareti olarak belirlenmiştir (Elektri̇k Pi̇yasasi Kanunu, 2013).

Dağıtım ve perakende şirketlerinde süreçlerin ayrışmasına bakıldığında ise; dağıtım şirketi, bölgesindeki sayaç okuma, bakım ve işletmesi hizmetlerinin yerine getirmekte, dağıtım sisteminin elektrik enerjisi üretim ve satışta rekabet ortamına uygun olacak şekilde işletmekte, bu tesislerin yeniler, yatırımları yapar, dağıtım sistemine halihazırda bağlı veya bağlanabilecek durumda olan tüm dağıtım sistemi kullanıcılara eşit taraflar arasında ayrım gözetmeksizin hizmet sunmaktadır. Enerji Piyasası Kurulu tarafından onaylanan talep tahminlerine uygun olarak yatırım planlarını hazırlamakta ve Enerji Piyasası Kurulu onayına sunmakta, onaylanan yatırım planına göre yatırım programındaki dağıtım şebekesi tesislerine ait projelerin hazırlanması ile iyileştirme ve kapasite artırımı yatırımlarını yapmakta ve yeni dağıtım tesislerinin inşa edilmesini sağlamaktadır. Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun kapsamında yapılan özelleştirme ardından elektrik dağıtım şebekesi tesislerini iyileştirmek, güçlendirmek ve genişletmek için yapılan yatırımların mülkiyeti Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketine aittir. Özelleştirilmiş elektrik dağıtım şebekelerinin tesisleri ve varlıklarının her türlü işletme ile yatırım planlaması ve uygulamasında onay ve değişiklik yetkisi Enerji Piyasası Kuruluna aittir. Dağıtım hizmetinin Elektrik Piyasası Kanunu’nda belirtilen şekilde verilmesini sağlayan yatırımların yapılması lisans sahibi dağıtım şirketinin yükümlülüğündedir. Enerji Piyasası Kurumu dağıtım ve perakende faaliyetlerini yönlendirerek, izleyip ve denetlemektedir. Enerji Piyasası Kurulu tarafından onaylanarak gerçekleşmesi beklenen yatırımların, belirlenen süre ve nitelikte gerçekleştirilmemesi halinde dağıtım lisansı sahibi şirketlere yaptırımları bulunmaktadır. Elektrik sektöründe yatırım bedelleri EPDK tarafından belirlenen bütçeler ile tarifeler tarafından karşılanmaktadır.

Ayrışma öncesi dağıtım şirketleri tarafından tek çatı altında yürütülmekte olan perakende satış faaliyetleri, ayrışmanın ardından görevli tedarik şirketi ve farklı tedarik şirketleri aracılığıyla yerine getirilmektedir. Görevli tedarik şirketi, ayrışma ile koptuğu dağıtım bölgesinde bulunan tüketicilere Enerji Piyasası Kurulu tarafından onaylanan perakende ulusal satış tarifeleri doğrultusunda elektrik enerjisi satışı faaliyetlerini yürütmektedir. Görevli tedarik şirketinin en kritik görevlerinden biri de serbest tüketici niteliğine sahip olmasına rağmen, herhangi bir tedarikçiden elektrik enerjisi temin edemeyen tüketicilere, son kaynak tedariki olarak ifade edilen elektrik enerjisi teminini sağlamaktadır.

Elektrik dağıtım ve perakende şirketlerinin ayrışması ile elektrik piyasasında rekabetçi ortamın oluşması için önemli adımlardan biri atılmıştır. Dağıtım şirketleri özelleştirmeleri 21 bölgede farklı lisanslar ile birbirinden bağımsız olarak yapıldığı için, bazı bölgelerin sahipleri aynı olmakla birlikte genel yayılıma bakıldığında birçok grup tarafından yapılmaktadır.

Elektrik dağıtım sektöründe kayıp kaçak hedefleri Emisyon azaltımında en önemli kalemlerden biri olmakla birlikte, işletmeci şirketler için de önemli bir gelir kalemidir. Bu düzenlemenin temel amacı bölgesel olarak değişen koşullara göre kayıp ve kaçağı azaltmaya işletmeci şirketleri teşvik etmektir. Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Hedef Kayıp Oranlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar kapsamında onaylanan 2020 yılı Hedef Kayıp Oranları (HKO) aşağıdaki gibidir (EPDK, 2019):

1. ADM EDAŞ: 6,75%
2. AKDENİZ EDAŞ: 7,10%
3. AKEDAŞ EDAŞ: 7,12%
4. ARAS EDAŞ: 23,89%
5. BAŞKENT EDAŞ: 7,18%
6. BOĞAZİÇİ EDAŞ: 7,79%
7. ÇAMLIBEL EDAŞ: 6,95%
8. ÇORUH EDAŞ: 8,22%
9. DİCLE EDAŞ: 60,47%
10. FIRAT EDAŞ: 10,42%
11. GDZ EDAŞ: 7,53%
12. AYEDAŞ : 7,15%
13. KÇETAŞ : 7,13%
14. MERAM EDAŞ: 7,19%
15. OSMANGAZİ EDAŞ: 7,20%
16. SAKARYA EDAŞ: 7,25%
17. TOROSLAR EDAŞ: 11,54%
18. TRAKYA EDAŞ: 6,49%
19. ULUDAĞ M EDAŞ: 6,30%
20. VANGÖLÜ EDAŞ: 51,42%
21. YEŞİLIRMAK EDAŞ: 7,88%

Elektrik piyasasında rekabet faaliyetleri serbest tüketici tanımı ile oluşan dağıtım şirketinin tekel kalması hem yasal hem de teknik olarak zorunlu fakat elektrik tedarik şirketi olan Perakende Satış şirketini seçme hakkı olan kavram etrafında yürümektedir. Buradaki rekabet doğal olarak fatura üzerinden tüketicinin elde edeceği indirimler yolu ile olmaktadır. Elektrik Piyasası Kanunu’ndaki tanımı ile serbest tüketici; Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimi bulunduğu veya iletim sistemine doğrudan bağlı olduğu veya organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz olduğu için tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişidir. İlk limit belirme, çok büyük çaptaki tüketimleri olan müşterileri kapsayacak şekilde yapılmış ve yıllar içinde adım adım düşmüştür. 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu yürürlüğe girdiğinde serbest tüketici limiti yıllık 9 milyon kWh olarak belirlenmiştir. Son yıllarda elektrik sektöründe daha fazla sektör açıklığı yönünde adımlar atılmış ve serbest tüketici limiti 2023 yılında yıllık 1.000 kWh'e düşmüştür.

Elektrik dağıtım perakende ayrışması ile sektörde sıkça kullanılan bir ifade de son kaynak tedarik tarifesidir. Bu kavram serbest tüketici niteliğini haiz olduğu hâlde elektrik enerjisini, son kaynak tedarikçisi olarak yetkilendirilen tedarik lisansı sahibi şirket dışında bir tedarikçiden temin etmeyen tüketicilere elektrik enerjisi tedarikini kapsamaktadır. Yani özet olarak rekabetçi ortamda tedarikçi bulamayan kullanıcılara tedarik zorunluğu olan, ayrışma aşamasında dağıtım şirketinden koparak oluşan Görevli Tedarik Şirketi bulunmaktadır. Bu şekilde hayati bir gereksinim olan elektrik enerjisinin sağlanması tüm kullanıcılara yükümlülüklerini yerine getirdikçe garanti edilmektedir.

SONUÇ

Elektrik piyasası serbestleşmesi ve rekabet odağında, ağırlıklı olarak 21. yüzyılda önemli değişimler olmuştur. Öncesinde neredeyse kamu tekelinde olan enerji üretimi ve elektrik dağıtım faaliyetleri, çoğunluğu özel sektör tarafından işletilen bir hal almıştır. Sektörün dönüşümü öncesinde çalışılmış stratejiler ve gerçekleşen ön adımlar ile bugünlere gelinmiştir. Hem arz tarafında hem de talep tarafında oluşturulan çok oyunculu yapı ile tüketicilerin önünde alternatifler sunulabilmiştir.

Elektrik enerjisinin arz tarafında bu dönüşüm sürecinde özelleşme yanında mevcutta bulunan kapasitenin çok daha üstünde bir kapasite ülkemiz elektrik enerjisi üretim tesislerine eklenerek dönüşüme hız katmıştır. Bu konuda en sevindirici gelişmelerden biri de yenilenebilir kaynaklı enerji üretiminin de artış göstermesi olmuştur. Yenilenebilir kaynaklı enerji üretiminin artış sağlamasında bu alanda büyüyen ölçek ve teknolojilerin gelişmesi yatırımları olumlu etkilemiştir. 20. yüzyılın sonlarında küresel olumsuz etkilerin de görülmesiyle artan iklim değişikliği ve çevre duyarlılığı da daha temiz enerji üretim tesislerine geçiş için destekleyen etmenlerden biri olmuştur. Elektrik ikincil bir enerji türü olduğu için birçok kaynaktan üretilme imkânı bulunmaktadır. Dünya’da halen enerji tüketimlerinin yüzde 82’si fosil yakıtlardan sağlanmaktadır. Elektrik üretiminin de yarıya yakını kömür olmak üzere toplamın üçte ikisi fosil yakıt kaynaklarından elde edilmektedir (BP, 2023). Enerji üretimlerinde kaynak türlerinde değişim sağlamadıkça gezegenimiz ve canlılar için zorluklar artarak devam edecektir.

Elektrik enerjisinin talep tarafında ise kamunun elinde bir değişim başlatan sektör özelleşmelerin yapılması, perakende satış faaliyetlerinin çok sayıda şirket tarafından yapılabilmesini sağlayan dağıtım perakende ayrışması ve serbest tüketici limitlerinin azalması ile oluşan piyasa açıklığı rekabetçi altyapıyı sağlayan ana öğeler olmuştur. Rekabet ortamının oluşması ile hem müşteri memnuniyeti hem de hizmet kalitesi ve enerjinin sürekliliği anlamında iyileşmeler sağlanması için motivasyon artmıştır. Serbest tüketici kavramı oluştuğunda tüketim noktası başına yıllık 9 milyon kWh olan limit, 2021 yılında 1.200 kWh'e düşmüştür. Bu tüketim aşağı yukarı herkesin isterse, serbest tüketici olabileceği seviyelere ulaşmıştır. Aylık 100 kWh elektrik tüketimin çok daha fazlası genelde en düşük tüketimi olan evlerde bile yapılmaktadır. Bir yandan da piyasa açıklığının evlere halen ulaşamadığı dönemde rekabetçi olan Elektrik Perakende Satış piyasası açıklığın en yüksek seviyelere ulaştığı günümüzde yoğun faaliyetlerin ve rekabetin olduğu dönemi aratmaktadır. Bu duruma gelinmesinde birçok neden olsa da piyasa açısından ifade edersek en özet şekliyle enerji maliyetlerinin serbest piyasada sübvanse edilen regüle tarife ile rekabet edememesi öne çıkacaktır.

Elektrik piyasasının borsa yapılanması olan Elektrik Piyasaları İşletme A.Ş.’nin oluşumu da günümüze yakın zamanda olmasına rağmen bu kapsamda yapılan faaliyetlerin bazılarının çok daha öncesinde farklı kurumlar altında yapılması ile süreçler başlamıştır. Gün geçtikçe daha olgunlaşan piyasaların yapıları da yeni tür piyasaların eklenmesi ile değişmiştir. En başta sadece dengeleme yapılan piyasa, sonrasında enerjinin eş zamanlı üretilip tüketildiği işlem anından önce piyasadaki katılımcıları üretim ve/veya tüketim ihtiyaçlarını planlamasını sağlayan Gün Öncesi Piyasasının oluşması ile devam etmiştir. Gün Öncesi Piyasasında öngörülemeyen nedenlerle oluşan dengesizliği gerçek zamana daha yakın giderme nedeniyle ihtiyaç duyulması nedeniyle oluşan Gün İçi Piyasası ile de işlem anından 90 dakika öncesine kadar sürekli ticaret yapılmaktadır. Bu gelişmeleri kapasite mekanizması, vadeli elektrik piyasası gibi yeni piyasaların oluşması ile olgun piyasa yapısı oluşturan faaliyetler izlemiştir. Bir yandan da EPİAŞ rekabetçi piyasada üretici, tüketici ve arada bulunan birçok basamağın iletişim kurması, işlemlerini yapması ve uzlaşması için de altyapı sağlayarak destek sağlamaktadır. Enerji piyasalarının iklim ve çevre odaklı tarafına odaklanan gelişmeler ise, Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti (YEK-G) Sistemi; Karbon Piyasası, Yeşil Sertifika ve Beyaz Sertifika işlemlerini çalışan piyasaların faaliyete geçmesi ile olacaktır.

Elektrik piyasasını en çok etkileyen ve/veya etkileyecek olan gelişimleri incelediğimizde öne çıkan yenilenebilir enerji ekipmanları ve elektrikli araçların yaygınlaşmaları ile, bu alanlarda kullanılan malzemelerin gelişmesi için piyasada iştah artmakta ve bu nedenle malzeme üreticileri de daha fazla üretim yapmak için yatırımlarını artırmaktadır. Bu alanda yapılan araştırma ve geliştirmeler sayesinde hem yeni teknolojiler sağlanırken hem de toplam üretim miktarı artan malzemelerin maliyetlerinde arzın artması ile iyileşmeler sağlamaktadır. Özellikle bataryalar için bugüne kadar elektrikli araçlar boyutunda kullanım söz konusu olmamıştır. Bu kullanımın artması ile ısınma sorunlarından bataryaların kapladıkları alana kadar birçok konuda gelişme olması kaçınılmazdır. Bataryaların gelişmesinin en büyük faydalarından biri de elektrik şebekesinde kesintisiz enerji sağlamak için, bulunduğu yerdeki tesise yedek enerji imkânı sağlamasıdır.

Tüm bu gelişmelere bakıldığında enerji sektörünün ne kadar kritik bir alan olduğu hayatlarımızda yarattığı etkilerden, ekonomilerin şekillenmesine kadar çok geniş bir alanda etkileşim halinde olduğu görülmektedir. Bu kadar kritik bir alanın da gelişmeden aynı kalması mümkün olmayacaktır. Her geçen gün yaşanan teknolojik gelişmeler, sosyal değişimler ve çevresel etkiler ile enerji sektörünün dönüşümü daha da hız katarak artacaktır. Bu alanda yaşanan gelişmelerin, ülkemiz sanayisine, eğitim sistemine ve teknoloji altyapısına katkı sağlaması için büyük bir potansiyel bulunmaktadır. Bunun yanında zorunlu ihtiyaç haline gelen elektrik enerjisinin erişim kalitesinin artması da direk etkisini göreceğimiz belki de en öne çıkacak fayda olacaktır.

Kaynakça

1. Elektri̇k Pi̇yasasi Kanunu, (2013).
2. EPDK. (2019). Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Hedef Kayıp Oranlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar kapsamında onaylanan 2020 yılı Hedef Kayıp Oranları (HKO).
3. EPDK. (2023). Elektri̇k Pi̇yasasi Yıllık Sektör Raporu.
4. EPİAŞ. (2023). Elektrik Piyasası Özet Bilgiler Raporu.
5. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı. (2021). Elektrik Üretim A.Ş.’ye Ait Elektrik Üretim Santrallerinin Özelleştirme Çalışmaları. https://www.oib.gov.tr/3-proje-grup-baskanligi/
6. TEDAŞ. (2009). Türkiye Elektrik Dağıtım Sektörü Özelleştirmesi.
7. YPK. (2004). Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi.
8. BP (2023). Dünya Enerjisi 2022 İstatistiksel İncelemesi